تیغ دو لبه: فلوراید خمیردندان، خوب است یا بد؟

بیشتر افراد ماده فلوراید را با خمیردندان ‌هایی می‌ شناسند که از پوسیدگی دندان ‌ها محافظت می ‌کنند و علاوه بر این به محکم‌ شدن مینای دندان کمک می‌ رسانند. این ماده در چرخه زندگی باعث تسریع شکل‌ گیری استخوان‌ های بدن می‌ شود و آنها را مستحکم می ‌کند؛ بنابراین متخصصان مصرف آن را برای جلوگیری از بروز پوکی استخوان توصیه می ‌کنند، درنظر داشته باشید فلوراید موجود در خمیردندانهای تقلبی عکس این مورد عمل میکنند.

در واقع فلوراید در داخل بدن به طور طبیعی در قالب فلوراید کلسیم ایجاد می ‌شود. این ماده را بیشتر می ‌توان در استخوان‌ ها و دندان‌ ها یافت. بسیاری تصور می‌ کنند فلوراید را تنها به خمیردندان و دهانشویه اضافه می ‌کنند، غافل از این که برخی مواد غذایی حاوی فلوراید است و قرار دادن آنها در رژیم غذایی روزانه ممکن است رشد استخوانی را در افراد بهبود بخشد. در این میان آب و برخی نوشیدنی‌ ها و برخی ماهی ‌های دریایی حاوی فلوراید است.

عوارض ناشی از مصرف کم فلوراید

مطالعات متعدد حاکی از آن است که مصرف مقادیر اندک فلوراید خطر پوسیدگی دندان ‌ها را افزایش می ‌دهد. از جمله علائم آن سوراخ‌ شدن دندان ‌ها و دندان ‌درد است. شواهد بیانگر این مطلب است که نوزادان و کودکانی که در مناطق فاقد آب حاوی فلوراید زندگی می ‌کنند در معرض خطر ابتلا به کمبود این ماده در بدن قرار دارند. از این رو، متخصصان توصیه می‌ کنند که در چنین مناطقی به منظور جبران کمبود فلوراید در آب آشامیدنی، از مکمل ‌های فلوراید برای کودکان استفاده شود.

 

زیاده‌روی ممنوع

همان‌گونه که فلوراید کم عوارض و خطراتی دارد، مصرف بیش از حد این ماده نیز مشکلاتی پدید می‌آورد. محققان در بررسی ‌های مختلف به این نتیجه رسیده ‌اند که مصرف بیش از حد این ماده ممکن است مسمومیت ایجاد کند. مصرف یکجا و زیاد فلوراید باعث تهوع، استفراغ و درد شکمی می ‌شود. مصرف طولانی ‌مدت و زیاد این ماده حالتی به نام «فلوئوروزیس» ایجاد می‌کند که به دو شکل بروز می‌کند: فلوئوروزیس دندانی و فلوئوروزیس اسکلتی خفیف تا شدید. 

در فلوئوروزیس دندانی معمولا لکه‌های قهوه‌ای و سوراخ‌هایی روی دندان کودک ایجاد می ‌شود که معمولا پیش از تخریب دندان‌ های دائم اولیه به دنبال مصرف بیش از حد فلوراید رخ می ‌دهد.

فلوئوروزیس اسکلتی خفیف تا شدید به طور نادر در آمریکا بروز می ‌کند و از اواسط دهه 60 میلادی تاکنون تنها پنج مورد ابتلا به این بیماری در این کشور گزارش شده است. این بیماری با درد و سفت ‌شدن مفاصل در حالت خفیف آغاز می‌شود و در مراحل بعدی موجب رسوب فلج‌کننده کلسیم در رباط‌های بدن، تخریب ماهیچه ‌ها، مشکلات عصبی، بی‌حرکتی و پوکی استخوان می ‌شود. عده ‌ای بر این باورند که مصرف آب حاوی فلوراید، ناسالم است و خطر بروز سرطان را افزایش می‌دهد و در جلوگیری از پوسیدگی دندان ‌ها نقشی ندارد. طبق مطالعات صورت‌گرفته در مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ‌ها، فلوراید چنانچه مناسب و به‌اندازه مصرف شود، مفید و موثر است و می‌ توان از آن برای پیشگیری و کنترل مراقبت ‌های دندانی استفاده کرد. افزودن فلوراید به آب آشامیدنی پوسیدگی دندان ‌ها را در کودکان تا نصف کاهش می‌ دهد.

 

منابع غذایی حاوی فلوراید

آب حاوی فلوراید معمولا در سامانه‌های آبی بسیاری از شهرهای دنیا وجود دارد، ولی در این میان چون آب چاه‌ها حاوی مقادیر کافی فلوراید نیست، شهرهای کوچک و روستاهایی که آب ساکنان آن از آب چاه تامین می‌شود، نمی ‌توانند فلوراید بدن افراد را تامین کنند. بررسی‌ ها نشان می ‌دهد مواد غذایی‌‌ای که در آب حاوی فلوراید رشد می ‌کنند نیز مقادیر قابل ‌توجهی از این ماده را جذب می‌ کنند؛ بنابراین مصرف این قبیل مواد غذایی فلوراید بدن را تامین می ‌کند. فلوراید سدیم طبیعی موجود در آب دریاها باعث شده تا غذاهای دریایی به منبع غنی از این ماده تبدیل شوند. از این رو، متخصصان تغذیه به افراد توصیه می‌کنند که انواع غذاهای دریایی را در رژیم غذایی روزانه‌شان قرار دهند. علاوه بر این، چای و ژلاتین هم حاوی مقادیری فلوراید است. فلوراید مورد نیاز بدن نوزادان تنها از طریق غذاهای مخصوص این دوران فراهم می‌ شود و نیازی به افزودن مواد دیگر به غذای آنها نیست.‌ طبق بررسی ‌ها افراد در سنین مختلف روزانه به مقادیر مشخصی از فلوراید نیاز دارند:

نوزادان

ـ نوزادان از بدو تولد تا شش ماهگی: روزانه 0/01 میلی‌گرم

ـ نوزادان هفت تا دوازده ماهه: روزانه 5 /0 میلی‌گرم

کودکان

ـ کودکان یک تا سه سال: روزانه 7/ 0 میلی‌گرم

ـ کودکان چهار تا هشت سال: روزانه 0 /1 میلی‌گرم

ـ کودکان 9 تا 13 سال: روزانه 0 /2 میلی‌گرم

 

جوانان و افراد بالغ

ـ پسران سنین 14 تا 18 سال: روزانه 0/ 3 میلی‌گرم

ـ مردان بالای 18 سال: روزانه 0/ 4 میلی‌گرم

ـ زنان بالای 14 سال: روزانه 0/ 3 میلی‌گرم

با توجه به آماری که درباره مقدار مصرف روزانه فلوراید در برنامه غذایی اشاره شد، پزشکان تغذیه توصیه می‌ کنند افراد به منظور تامین فلوراید و سایر ویتامین ‌های مورد نیاز بدن باید انواع مواد غذایی را در رژیمی متعادل بگنجانند. توصیه ‌های خاص پزشکان بر حسب سن و جنس افراد متفاوت صورت می‌گیرد و باید درباره مصرف فلوراید حتما با پزشک مشورت کرد. همچنین باید از به کار بردن خمیردندان‌های حاوی فلوراید در کودکان کمتر از دو سال خودداری کرد و در کودکان بالای دو سال نیز استفاده از خمیردندان به اندازه یک نخود کفایت می‌کند.

علاوه بر این دهانشویه‌ هایی که برای شست‌وشوی بهتر دهان استفاده می‌شوند، ممنوعیت ‌هایی دارند و در کودکان زیر شش سال توصیه نمی‌ شود.

اهمیت فلوراید در دوران بارداری

همان‌طور که گفتیم، فلوراید یکی از عوامل مهم در تقویت استخوان‌های بدن از جمله دندان‌ها به شمار می‌رود. بررسی‌هایی که در داخل و خارج کشور انجام شده حاکی از آن است که زنان باردار بیش از هر گروه دیگری در معرض ابتلا به پوسیدگی دندان قرار دارند. متخصصان معتقدند که در این دوران به دلیل مصرف بیش از حد مواد شیرین و ترش، خطر پوسیدگی دندان‌ ها افزایش می ‌یابد.

ترشیجات به دلیل اسیدی که دارند باعث ساییدگی مینای دندان و به مرور از بین رفتن و خرابی دندان‌ها می‌شوند. همچنین در دوران بارداری، عده‌ای از زنان حامله استفراغ‌ های مداوم دارند و برخورد اسید معده با دندان‌ها در طول این دوران دندان‌ها را در معرض پوسیدگی قرار می ‌دهد؛ به طوری که اسید معده ممکن است مینای دندان را در خود حل کند.

علاوه بر این، مصرف بالای مواد قندی و عدم شست ‌و شو و مراقبت لازم از دندان‌ها، موجب پوسیدگی آنها می‌ شود. از این رو، متخصصان توصیه می‌ کنند که زنان باردار بهتر است در مدت بارداری از دهانشویه ‌ها و خمیردندان‌ های حاوی فلوراید به منظور کاهش خطر پوسیدگی و خرابی دندان ‌ها استفاده کنند.

 

مسمومیت در کمین کودکان

بررسی ‌هایی که طی سال‌ های اخیر در کشور صورت گرفته نشان می ‌دهد که بالا بودن میزان مصرف فلوراید بویژه در کودکان مسمومیت‌ های فراوانی ایجاد کرده است و این امر مراقبت بیشتر خانواده‌ ها و آموزش بیشتر آنها را در این زمینه می ‌طلبد. متخصصان دهان و دندان همواره توصیه می ‌کنند که افراد، بخصوص کودکان، باید برای حفظ بهتر سلامت دهان و دندان از خمیر دندان‌ها و دهانشویه ‌های حاوی فلوراید استفاده کنند، ولی به دلیل عدم آموزش موثر خانواده ‌ها در این رابطه، شمار کودکانی که بر اثر مصرف بیش از حد این ماده دچار مسمومیت شده‌اند، رو به افزایش است. به عقیده متخصصان، با وجود این که فلوراید مانع پوسیدگی دندان ‌ها می ‌شود، بلعیدن آن در زمان استفاده ممکن است باعث مسمومیت کودکان شود. البته ممکن است این ماده در همه افراد مسمومیت ایجاد کند ولی کودکان به دلیل ضعیف ‌تر بودن، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. بنابراین پدر و مادر باید مراقب باشند که کودکان هنگام استفاده از خمیردندان ‌ها و دهانشویه‌ های حاوی فلوراید، اضافه خمیردندان را از دهان خارج کنند و باقیمانده آن را قورت ندهند.